Svjetska trgovinska organizacija (STO)

Svjetska trgovinska organizacija (STO) je međunarodna organizacija koja predstavlja institucionalni pravni okvir multilateralnog trgovinskog sistema u područjima carina i trgovine robama, uslugama i trgovinskih aspekata intelektualne svojine.

Počela je sa radom 1. januara 1995. godine, stupanjem na snagu Sporazuma potpisanog u Marakešu. Nasljednica je Opšteg sporazuma o carinama i trgovini (GATT), koji je nastao poslije Drugog svjetskog rata i jedna je od najmlađih međunarodnih organizacija. Tokom 47 godina, sve do 1994. godine, i kroz četiri runde pregovora, GATT-om je stvaran snažan i prosperitetan multilateralni trgovinski sistem, koji je 1995. godine prerastao u Svjetsku trgovinsku organizaciju (STO).

STO pravila i sporazumi nastali su kao rezultat Urugvajske runde pregovora (1986 – 1994), koja je  definisala i pravila vezana za trgovinu uslugama, određene aspekte prava intelektualne svojine, rješavanje sporova i ispitivanja trgovinske politike. Sve to zajedno čini skup od 60 opštih sporazuma i «lista obaveza» koje preuzima svaka zemlja pojedinačno u određenim oblastima, kao što su visina carinske stope i otvorenost tržišta za usluge. Svaka zemlja dobija garanciju da će njeni izvoznici biti tretirani po tačno utvrđenim pravilima na tržištima drugih zemalja. Isto tako, zemlja se obavezuje da omogući pristup i poslovanje po tačno određenim uslovima drugih članica na svom tržištu.

U sistemu STO primjenjuje se tretman »najpovlašćenije nacije«, po kojem se svaka članica ponaša prema svim drugim članicama jednako, kao prema "najpovlašćenijim" trgovinskim partnerima. Po strogo utvrđenim uslovima dozvoljeni su određeni izuzeci od ovog principa. Zemlje mogu da zaključe sporazum o slobodnoj trgovini koji pruža preferencijalni tretman drugim potpisnicama i ne primjenjuje se na robu koja potiče van grupe zemalja potpisnica. Zemlja, takođe, može da ustanovi barijere za proizvode iz zemalja za koje se smatra da trguju nekorektno. U ograničenom broju slučajeva može se dozvoliti nejednak odnos i u sektoru usluga.

Osnovni principi STO su:

• princip "nacionalnog tretmana" koji se bazira na obezbjeđenju jednakog tretmana inostrane i domaće robe ili usluga i vršilaca usluga ili između inostranih i domaćih nosilaca prava intelektualne svojine,
• princip transparentnosti u trgovinskim politikama članica STO,
• princip smanjenja trgovinskih barijera,
• princip promovisanja korektne konkurencije,
• princip onemogućavanja proizvoljnog postavljanja barijera,
• princip razvoja i ekonomskih reformi.

Danas STO čini 159 članica i obuhvata preko 97% svjetske trgovine. Članstvo u STO-u jedan je od ključnih koraka integracije zemlje u moderne međunarodne ekonomske odnose i istovremeno važan element podrške procesu unutrašnjih ekonomskih reformi.

Osnovne prednosti članstva u STO su sljedeće:

• Održavanje mira,
• Rješavanje sporova na konstrukivan i miran način,
• Sistem zasnovan na pravilima, a ne na moći,
• Smanjeni troškovi života,
• Veći izbor i bolji kvalitet roba i usluga,
• Spoljno trgovinska razmjena povećava prihode,
• Trgovina stimuliše ekonomski rast i stvaranje novih radnih mjesta,
• Osnovni principi čine sistem ekonomski efikasnijim i smanjuju troškove,
• Sistem štiti vlade od uskih interesa,
• Borba protiv korupcije.

Na 8. Ministarskoj konferenciji Svjetske trgovinske organizacije održanoj od 15 – 17. decembra 2011. godine potpisan je Protokol o pristupanju Crne Gore u STO, a Zakon o potvrđivanju Protokola o pristupanju Crne Gore Svjetskoj trgovinskoj organizaciji crnogorski Parlament je ratifikovao i nakon 30 dana, odnosno 29. aprila 2012. godine, Crna Gora je zvanično postala 154 punopravna članica.

Crna Gora se, pored ostalog, obavezala da će privatizovati državna preduzeća i objavljivati godišnje izveštaje o privatizaciji. Takođe se obavezala da će primjenjivati mjere kontrole cijena u skladu sa propisima STO.

Članstvo Crne Gore u Svjetskoj trgovinskoj organizaciji predstavlja obavezu dalje liberalizacije nacionalnog trgovinskog režima, obezbjeđivanje transparentnog i predvidivog ambijenta, kako za domaće tako i za inostrane kompanije.

Proizvođači iz Crne Gore već su izloženi globalnoj konkurenciji, te članstvo u STO neće značajno povećati tu “izloženost“. Budući da više od 80% ukupnog robnog prometa sa inostranstvom Crna Gora realizuje sa zemljama Evropske unije i potpisnicama CEFTA sa kojima već ima liberalnu trgovinu i uz primjenu pravila STO,  promjene se mogu očekivati u trgovini sa SAD, Japanom, Kinom, Turskom, Kanadom i drugim zemljama. Trgovina sa ovim zemljama obavljala se do STO članstva po MFN tretmanu (osim Turske).

Članstvom u STO ispunjen je važan uslov za podsticanje investiranja koje će donijeti neophodan kapital, znanje i tehnologiju, proširiti i ojačati distributivne kanale, olakšati usvajanje i primjenu međunarodno prihvaćenih standarda i uslova bezbjednosti, uspostaviti uslove pogodne za poslovanje (vladavina prava, efikasne procedure, transparentnost, predvidivost, stabilnost), kao i otvoriti strana tržišta za robu i usluge.

U dijelu koji se odnosi na pristup tržištu roba, shodno preuzetim obavezama, usklađena je carinska tarifa Crne Gore sa Listom ispregovaranih koncesija i počela je sa primjenom od 1. maja 2012. godine.

Lista koncesija za robe je definisana saglasno sljedećim principima:

• polazna osnova za definisanje obavezujućih stopa bila je  važeće carinsko opterećenje;
• predložene obavezujuće stope za osjetljive i manje osjetljive proizvode bile su na većem nivou u odnosu na aktuelne;
• kako su se pregovori za članstvo u STO “poklapali” sa primjenom SSP-a, jedan od kriterijuma u cilju definisanja obavezujućih stopa je bila i aktuelna carinska tarifa EU, kao i koncesije koje su već bile odobrene EU;
• indikator je bila i robna razmijena sa inostranstvom. Imajući u vidu da najznačajniji obim robne razmjene Crna Gora ostvaruje sa zemljama Evropske unije i potpisnicama sporazuma CEFTA 2006 sa kojima je već sada postignut visok nivo liberalizacije tržišta roba, jedan broj obavezujućih stopa je smanjen u odnosu na trenutno primijenjene stope;
• definisano je fazno prilagođavanje za određeni broj tarifnih stavova (4-10 godina).

Lista koncesija u oblasti roba je obavezujući dokument kojim su definisane carinske dažbine iznad kojih zemlja u budućnosti neće povećavati svoju carinsku zaštitu. Prosječna stopa koju će primjenjivati Crna Gora neće prelaziti 5,1 %. Definisano je fazno prilagođavanje za određeni broj tarifnih stavova. Tranzicioni period se kreće od 4-10 godina.

Od 2445 pozicija koje pripadaju poljoprivredi, stope su snižene za 150 pozicija u prvoj godini a za 1000 pozicija definisano je snižavenje stopa i to sa tranzicionim periodom od 4-10 godina, dok su carinske stope za one tarifne pozicije koje se odnose na osjetljive proizvode i za koje je bila propisana kombinovana stopa (ad valorem + posebna dažbina) ograničene na max. od 50%. To do sada nije bio slučaj, osim u situaciji kada se uvozilo voće i povrće i to u vrlo sporadičnim slučajevima.

Od 150 pozicija, koje čine svega 6% tarifnih pozicija koje se odnose na poljoprivredu i prehrambenu proizvodnju (prve 24 glave carinske tarife) 4 pozicije (2 koje se odnose na konjsko meso i 2 koje se odnose na etil alkohol) su smanjene sa 30% na 10%, 4 pozicije vezane uglavnom za koncentrate za sokove smanjene su za  sa 20% na 5%. Na 10% smanjenje je nastalo kod 9 pozicija, na 8% kod 3 pozicije i sve ostale pozicije su smanjene u prvoj godini ispod 5%.

Lista specifičnih obaveza za usluge je sačinjena na temeljima važećeg crnogorskog zakonodavstva. Pregovori o specifičnim obavezama u trgovini uslugama su podrazumijevali pregovore o ograničenjima pristupa tržištu za strane pružaoce usluga, kao i pregovore o ograničenjima nacionalnog tretmana. Ovi pregovori su bili bilateralni i odvijali su se za 12 sektora i 154 podsektora usluga.

Od mogućih šest oblika ograničenja pristupa tržištu definisanih članom XVI Opšteg sporazuma o trgovini uslugama (GATS), Crna Gora primjenjuje samo tri koja se odnose na: ograničenje broja pružalaca usluga, ograničenje u pogledu dozvoljenog tipa pravnog lica i ograničenje udjela stranog kapitala.

Kao punopravna članica STO Crna Gora ima obavezu da izvještava ostale članice o svim promjenama legislative koje tretiraju oblast trgovine, kao i obavezu dostavljanja godišnjih izvještaja o privatizaciji, kao i izvještaja o izvoznim subvencijama u industriji i poljoprivredi. Članstvo u STO pruža šansu za aktivno učešće Crne Gore u radu svih tijela STO.

www.wto.org